لابد مستحضر هستید به اینکه قیمت کتاب هم مثل سایر چیزها الان از تورمی از مرتبه چند برابر شدن قیمت تبعیت می‏کند. اگرچه، بنظر من هیچ چیز جای کتاب‏های جدید را نمی‏گیرد چون بازتاب دهنده آخرین تحلیل‏ها و نتایج هستند که تاکنون خلاف آن ارائه نشده است. اما بحسب وضعیت اقتصادی خواندن کتاب‏های دست دوم صرفه بیشتری دارد. کتاب‏های قدیمی اگر چه از موضوعات حساس روز دور هستند و زبان تالیف و ترجمه‏شان نیز اغلب ناآشناست دست‏کم ازین حسن برخوردارند که واجد ارزش تاریخی هستند. با مطالعه کتابی که در دهه 60 نوشته شده می‏توان با جو جامعه جنگی آن دوران آشنا شد و بهتر مفهوم تاریخ سیاسی آن عصر را درک کرد. قضاوت کردن درباره تاریخ از دور و بدون هم‏کلام شدن با متفکرین آن عصر صرفا به تکرار «مشهورات زمانه» می‏انجامد.

 عقیده عمومی درباره اصلاحات ارضی شاه (انقلاب شاه و ملت) تا چند سال پیش این بود که شاه زیر پوشش تقسیم زمین‏ها بین کشاورزان قصد داشت تغییرات اساسی در حوزه هویت دینی جامعه ایرانی ایجاد کند (حق رای زنان،‏ حذف شرط مسلمانی مقامات). از چند سال پیش به این طرف، با باب شدن بحث‏های اقتصادی نسخه جدیدی از تحلیل‏ها بمیدان آمد (مثلا تحلیل شهبازی) که شاه با هدایت تئوریسین‏های اقتصادی آمریکا قصد داشت با بهم ریختن سازمان مالکیت روستاها بنیاد کشاورزی ایران را از بین ببرد (خواسته یا ناخواسته) کما اینکه آمارها کاهش شدید تولید گندم از فردای اصلاحات ارضی را نشان داد.

بنظر من اما بهترین راه برای فهم اقدام شاه رجوع به ادبیات اقتصادی دوران پس از جنگ دوم جهانی است. در این ادبیات دو جریان عمده قابل تشخیص است. جریان ضد سلطه جهان سومی که تازه سر از انقلاب‏های بزرگ استقلال‏طلبانه درآورده است و در جو داغی قرار دارد. آماج حملات این جناح، بزرگ مالکان روستایی هستند بعنوان نماد تجمع ثروت و نیرویی که از پیشرفت فنی جلوگیری می‏کند و موجب ادامه گرسنگی در زمین می‏شود. جریان دوم شامل متفکرین غربی است. آنها هم اگر چه وجوه ضد غربی تحلیل‏ها را نمی‏پذیرند اما فکر می‏کنند برای بهبود اوضاع کشاورزی جهان سوم باید ساختارهای سنتی و قدرت‏های روستایی شکسته شوند تا مدرنیزاسیون امکانپذیر گردد. این قدرت‏ها شامل مردسالاری (با اعطای حق رای به زنان)، مالکین بزرگ (اصلاحات ارضی) و روحانیت دینی می‏شد. نتیجه‏ای که می‏خواهم بگیرم این است که اگر چه تردیدی در همراهی شاه با نظریه‏پردازان غربی برای درهم‏شکستن بنیادهای سنت در جامعه ایرانی نیست، اما در مورد خاص اصلاحات ارضی، اجماع جهانی وجود داشته است. همانگونه که امروز در ادغام مجدد زمین‏های کشاورزی برای مکانیزاسیون آن اجماع جهانی وجود دارد و همانگونه که امروز درباره خصوصی سازی اجماع شکننده وجود دارد. بنابراین شاید شاه به اصلاح حتی می‏خواست خودش را به صف جلو روشنفکران و اصلاح‏طلبان بیندازد گو اینکه بعدها فهمید اصولا حنای روشنفکران رنگی ندارد.