از زمان رنسانس در اروپا که افکار جدیدی درباره همه چیز از علم و فناوری گرفته تا علوم انسانی پدید آمد، جامعه دستخوش یک جبهه‏بندی دوقطبی تمام‏عیار شد. مدافعین این افکار تازه «نوگرا» نامیده شدند و مخالفین «کهنه‏پرست» و بعضی وقت‏ها مودبانه‏تر «سنت‏گرا» نام گرفتند. فلسفه تاریخ بدست همان نوگرایان (متجددین، مدرن‏ها) تفسیری جبری پیدا کرد که عمدتا روایتگر کهنه شدن تدریجی سنت‏ و شکست محتوم و عقب‏نشینی آن در برابر امر تازه و مدرن بود. این تقسیم‏بندی بقدری در جوامع و فکر سیاسی نفوذ کرد که مخالفین هم سنت‏گرایی خود را پذیرفتند و آنرا تئوریزه نمودند.

با این وجود شاید بررسی تاریخچه برخی ازین نوگرایی‏ها جالب باشد. این قول مشهوری است که تحول فرهنگی رنسانس در ابتدا در دربار دولت‏شهرهای کوچک ونیز ایتالیا آغاز شد، جایی که دانشمندان بسیاری شروع به ترجمه آثار یونان باستان به زبان‏های روز خود کردند (گو اینکه منبع آنها نسخه‏های عربی این کتاب‏ها بود). بازگشت تمام و کمال به فرهنگ یونان باستان همان تحول تند و تیز فرهنگی است که نام رمز رنسانس (تجدید حیات فرهنگی) را به خود گرفته است. بازگشت به برهنگی در آثار هنری و حتی تعمیم آن به پیامبران الهی، نشر گسترده آثار فلسفی یونانی، اسلام‏زدایی از علوم و فنون عصر و رویگردانی از معماری قرون وسطایی اهداف درجه اول این انقلاب فرهنگی را تشکیل می‏داد. این پروژه بقدری خوب پیش رفت که پیشرفت‏های بعدی علمی در غرب بطور دربست مرهون رنسانس دانسته شد، در حالی که پیشرفت مداوم علمی پیش از آن قرن‏ها در سرزمین‏های اسلامی در جریان بود.

روند این تحول فرهنگی به همین‏جا ختم نشد و بزودی تمامی عرصه‏های انسانی از هنر تا سیاست را دربرگرفت. دولت‏های مدرن به تاسی از عوامل الهام‏بخش یونان و روم باستان شکل گرفتند. نظام رای‏گیری پارلمانی از یونان اخذ شد و حتی از آنجا که نظام رومی کمی متفاوت بود ترجیح دادند دو مجلس ایجاد کنند که نام یکی همان «سنا»ی روم باشد و دیگری مجلس نمایندگان. ورزش در سطح بین‏المللی شبیه به مسابقات سالانه یونانی‏ها و بصورت مسابقات المپیک پایه‏گذاری شد و حتی در ساخت استادیوم‏های ورزشی الگو از کلوزیوم روم گرفته شد. در معماری رجعت به گذشته مثل سایر رشته‏ها بود، ساختمان‏هایی با ستون‏های زیاد در اطراف آن، کاخ سفید را در نظر بگیرید که چقدر شبیه بناهای یونانی است. انگاره ذهنی باستان‏گرایی چنان در اذهان مدرن‏ها رسوخ کرده که هنوز حتی آینده‏نگری‏شان بر مبنای سرنوشت روم باستان است. کاهش تدریجی قدرت آمریکا به دوران افول تدریجی امپراطوری روم باستان در اثر حملات اقوام «بربر» شمالی تشبیه می‏شود. کتاب «جامعه باز و دشمنان آن» اثر کارل پوپر که بروزترین مرجع سیاسی آن‏هاست اساسا یک شرح طویل از تفاوت دو جامعه یونانی اسپارت (بعنوان سمبول جامعه بسته) و آتن (جامعه باز) و مقایسه جنبه‏های مختلف زندگی در این دو دولت‏شهر یونانی است.

از گذشته‏گرایی این قوم مدرن هر چه بگوییم کم است. اما مساله این نیست. نمی‏خواهیم اصولا از گذشته‏گرایی و الگوگیری از گذشته انتقاد کنیم. ما به هر حال درد آنها را خوب می‏دانیم، آنها بدنبال راه گریزی از تسلط دین بر عالم انسانی بودند و بخوبی تشخیص دادند که تنها با یک پروژه بزرگ فرهنگی چندقرنی می‏توانند با دین مبارزه کنند. اما مشکل اینجاست که همین‏ها وقتی با دین‏گرایانی روبرو می‏شوند که آرزو دارند فرهنگ خود را، نهادهای سیاسی خود را و خلاصه عالم خاص خود را بر اساس دین و مدینه فاضله دینی بسازند ساز «سنت‏گرایی» و کهنه‏پرستی برایشان کوک می‏کنند. اگر قرار باشند کهنه‏پرستی را بد بدانیم شما که از ما کهنه‏پرست‏تر هستید، باز ما به الگوهای 1400 سال قبل رجوع می‏کنیم، شما که به 2500 سال قبل دل بسته‏اید!